Ήρθε η ώρα να ταξιδέψετε στην Κρήτη και θέλετε να γνωρίσετε στοιχεία της παράδοσης της; Τότε λοιπόν αυτό που θα έπρεπε να δείτε είναι ένα παραδοσιακό μιτάτο. Το μεγαλύτερο κομμάτι του νησιού καλύπτεται από ορεινές εκτάσεις και οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία.
Οι βοσκοί που περνούν μεγάλο μέρος της ζωής τους στους ορεινούς όγκους του νησιού δημιουργούν εκεί ένα δεύτερο σπίτι, ένα «ιγκλού» στο βουνό, το μιτάτο. Πρόκειται για μικρά θολωτά κτίσματα, παρόμοιας αρχιτεκτονικής με τους θολωτούς μινωικούς τάφους, τα οποία θα συναντήσετε κυρίως στις κορυφές του Ψηλορείτη. Εκεί θα βρείτε και το πιο παλιό μιτάτο στο οροπέδιο της Νίδας, που χρονολογείται από το 1841, ενώ το νεότερο το 2000. Αποτελούνται συνήθως από τρεις χώρους. Το κυρίως δωμάτιο, στο οποίο μένει ο βοσκός και εκεί γίνεται η επεξεργασία του γάλακτος για την παραγωγή του τυριού, ενώ μια εστία φωτιάς βρίσκεται συνήθως στο κέντρο του χώρου. Το γάλα αφού τυροκομηθεί τοποθετείται σε ένα άλλο δωμάτιο για να ωριμάσει, στο τυροκέλι. Τέλος δίπλα στο μιτάτο υπάρχει η μάντρα, στην οποία φυλάσσονται τα πρόβατα τις βραδινές ώρες.
Επειδή οι βοσκοί περνούσαν αρκετές μέρες στα βουνά του Ψηλορείτη έπρεπε να έχουν ένα κατάλυμα για να προστατεύονται κυρίως από τις κακές καιρικές συνθήκες του χειμώνα και έτσι δημιούργησαν τα μιτάτα, τα οποία έγιναν το κέντρο της ζωής τους στο βουνό. Η πολιτισμική τους αξία φανερώνεται και από το γεγονός ότι η αρχαιολογική υπηρεσία έχει ανακηρύξει τα μιτάτα των Ανωγείων ως διατηρητέα μνημεία.
Συχνά δέχονται επισκέψεις από φίλους, γνωστούς ή απλά περαστικούς, τους οποίους πρόσχαρα υποδέχονται και φιλεύουν με τα παραδοσιακά τους τυριά και ένα ποτήρι κρασί. Κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα και δύο μεγάλα γεγονότα με επίκεντρο τα μιτάτα του Ψηλορείτη. Το πρώτο γεγονός είναι το κούρεμα των προβάτων, ή όπως το λένε στην Κρήτη η κουρά των προβάτων. Πρόκειται για μια ιεροτελεστία για τους βοσκούς που λαμβάνει χώρα συνήθως στο διάστημα από 15 Μαΐου μέχρι 15 Ιουνίου. Έτσι μαζεύονται στο μιτάτο κάθε βοσκού συγγενείς, φίλοι και άλλοι βοσκοί και κουρεύουν τα πρόβατα. Όλο αυτό εξελίσσεται σε ένα μικρό γλέντι καθώς υπάρχουν και τα κρητικά όργανα παίζοντας παραδοσιακούς σκοπούς ενώ οι παρευρισκόμενοι τραγουδούν ριζίτικα τραγούδια. Πιο πέρα σιγοψήνεται το αντικριστό αρνί (παραδοσιακός τρόπος ψησίματος του αρνιού όπου τα κομμάτια του κρέατος τοποθετούνται γύρω από τη φωτιά και όχι πάνω από αυτή και ψήνεται για αρκετές ώρες) ενώ το κρασί ρέει άφθονο.
Το δεύτερο μεγάλο γεγονός είναι η Γιορτή του Μιτάτου. Η γιορτή του Αγίου Μάμα προστάτη των ζώων, είναι συνάμα και γιορτή του μιτάτου. Τον Ιούλιο οι βοσκοί με τις οικογένειες τους και φίλους πηγαίνουν να ανάψουν ένα κερί στον Άγιο που τους προστατεύει και στη συνέχεια μαζεύονται στα μιτάτα. Εκεί οι άντρες τυροκομούν το γάλα και οι γυναίκες μαγειρεύουν παραδοσιακά εδέσματα όπως το πολύ γνωστό πιλάφι αλλά και το αντικριστό που προαναφέρθηκε. Και πάλι στήνεται ένα μικρό γλέντι για να γιορτάσουν οι βοσκοί το επάγγελμα τους με τραγούδια, χορούς και άφθονο κρασί και τσικουδιά.
Απολαύστε μια ιδιαίτερη εμπειρία, επισκεφθείτε ένα μιτάτο γνωρίζοντας τον τρόπο που ζουν οι κάτοικοι του αλλά και τους ίδιους τους βοσκούς, οι οποίοι πάντα θα σας υποδεχτούν πρόσχαρα και θα σας φιλέψουν με το ‘βρισκούμενο’.