Φολέγανδρος, η εναλλακτική, η απρόσμενα γοητευτική. Τι κι αν χάσαμε το μονοπάτι, εκεί λίγο μετά που φωτογραφήσαμε τα γαϊδουράκια δίπλα σε μια “Θεμωνιά” (παραδοσιακή αγροικία) και βρεθήκαμε σε απότομα βράχια, μας αποζημίωσαν τα πεντακάθαρα νερά της παραλίας που καταλήξαμε. Στην ησυχία της νύχτας, ακούγεται ένα βιολί, κι έπειτα μια κιθάρα που έχει κουρδιστεί σε νησιώτικους ρυθμούς. Όσοι περάσουν από την πλατεία μια τέτοια νύχτα, γίνονται μια παρέα, τραγουδούν και χορεύουν μέχρι το πρωί. Θαυμάζεις τη στιγμή που ντόπιοι, γεροντότεροι, θα χορέψουν αυθεντικό μπάλο. Το μαγευτικό κυκλαδίτικο βιολί, σε κάνει να νιώθεις ανάλαφρο το βήμα σου στη γη. Για ανατολή ανηφορίσαμε προς την εκκλησία πάνω από τη Χώρα. Οι εγκαταλελειμμένες πλέον πεζούλες που διασχίσαμε στέκουν ενθύμηση του καιρού που οι άνθρωποι έπρεπε με το εύρημα αυτό να αυξάνουν την καλλιεργήσιμη γη.
Η ιστορία του νησιού, μεγάλη και ταραχώδης, με τους κατακτητές να εναλλάσσονται. Οι τότε κάτοικοι, για να αποφύγουν τη λεηλασία από τους πειρατές είχαν χτίσει το κάστρο στο οποίο έμεναν, σε απόκρημνο βράχο και με τέτοιο τρόπο που γινόταν ένα με το τοπίο και έτσι δεν φαινόταν. Όταν έβλεπαν απειλή έμπαιναν οι κάτοικοι μέσα στο κάστρο έκλειναν και την πόρτα και γινόταν αόρατοι από τα μάτια των εισβολέων. Μια ιστορία ωστόσο λέει πως κάποια φορά μια γιαγιά που βρισκόταν στο χωράφι δεν πρόλαβε να γυρίσει στο κάστρο. Την έπιασαν, το μυστικό αποκαλύφθηκε και η Χώρα καταστράφηκε.
Σύμφωνα με τα ευρήματα του οικισμού που έχει βρεθεί στο Καστέλλο, το νησί κατοικείται από την προϊστορική περίοδο. Τα αρχαία ονόματα που βρέθηκαν γραμμένα στους τοίχους του σπηλαίου της Χρυσοσπηλιάς μαρτυρούν πως το νησί ήταν γνωστό στην αρχαιότητα και μάλιστα πώς ίσως το σπήλαιο χρησιμοποιούνταν για κάποιου είδους τελετή μύησης. Τα ιστορικά στοιχεία αποδεικνύουν πως οι Κάρες ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού έπειτα ακολούθησαν οι Φοίνικες, οι Λέλεκες, οι Μινωίτες (3ος-2ος αι π.Χ) με αρχηγό το Φολέγανδρο (εξ ου και το όνομα του νησιού). Άλλοι πάλι πιστεύουν πως το όνομα προέρχεται από την φοινικική λέξη «phelekgundari» που σημαίνει πετρώδης γη. Ακολούθησαν οι Δωριείς, οι Μακεδόνες, ενώ κατά τα ρωμαϊκά χρόνια έγινε τόπος εξορίας. Ήταν υπό Βυζαντινή κυριαρχία έως το 1307 όπου καταλήφθηκε από τον ιππότη του τάγματος των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, τον Ισπανό Γιαννούλη Ντα Κορόνια. Σε όλα αυτά τα χρόνια με τους αλλεπάλληλους κατακτητές καθώς και τα χρόνια διακυβέρνησης από τον οίκο των Ντα Κορόνια, έχουν καταγραφεί μαρτυρίες επιθέσεων σε σημείο να εξοντωθούν όλοι οι κάτοικοι του νησιού. Έπειτα ταξιδευτές από την Κρήτη και την Μακεδονία ήρθαν και έμειναν στα ερειπωμένα σπίτια και καλλιέργησαν την εγκαταλελειμμένη γη. Στη συνέχεια όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, κατελήφθη από τους Τούρκους. Τα χρόνια αυτά η αντιπάθεια του αντιναυάρχου του οθωμανικού στόλου Τζανούμ Χότζας, για τον ντόπιο ηγεμόνα και διοικητή του νησιού Γεωργάκη Στάη, έγινε αιτία για άλλη μια φορά να συλληφθούν, σφαχτούν και δηλητηριαστούν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του νησιού. Μετά την επανάσταση του 1821, η Φολέγανδρος ενώθηκε με την Ελλάδα το 1828. Στη νεότερη ιστορία (1936-1941) έγινε τόπος εξορίας ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών που με τον καιρό έγιναν μέρος της νησιώτικης κοινωνίας επηρεάζοντας με νέες ιδέες το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων μέχρι σήμερα.
