Ανάμεσα στη Θήβα και τη Λιβαδειά υψώνεται ο ορεινός όγκος του Ελικώνα. Το μάκρος του είναι 35χλμ και το πλάτος του φτάνει τα 15-20χλμ.Το ορεινό συγκρότημα χωρίζεται σε τρία μικρότερα. Στον καθαυτό Ελικώνα με κορυφή τη Ζαγορά, που φτάνει σε ύψος 1.527μ. όπου βρισκόταν ο βωμός του Ελικώνιου Δία, η πηγή της Ιπποκρήνης αλλά και το περίφημο άλσος των Μουσών λίγο πιο χαμηλά. Στον κεντρικό Ελικώνα με κορυφή την Παλιοβούνα (ύψος 1.749μ.) και τέλος στον δυτικό Ελικώνα όπου βρίσκεται η οροσειρά Κολιάδες ή Λούτσα Μοναστηρίου, που το ύψος της φτάνει τα 1.400μ. Στους πρόποδες αυτού επίσης βρίσκεται και το περίφημο μοναστήρι του Οσίου Λουκά.
Από την αρχαιότητα ακόμα ο Ελικώνας ήταν πασίγνωστος τόσο γιατί ήταν ο τόπος των εννέα Μουσών όσο και για τις θεραπευτικές ιδιότητες που είχαν τα βότανά του.
Σύμφωνα με το μύθο, ο Ελικώνας ήταν αδερφός του Κιθαιρώνα. Τα δύο αδέρφια ήταν πολύ διαφορετικά στην ψυχή και στο χαρακτήρα. Ο Ελικώνας ήταν χαμηλών τόνων και θεοσέβαστος,  ενώ αντίθετα ο αδερφός του ο Κιθαιρώνας ήταν άπληστος και κακόβουλος. Μία μέρα σκότωσε τον πατέρα του και μετά από αυτό κατάφερε να παρασύρει σε ένα γκρεμό και τον αδερφό του Ελικώνα.  Οι θεοί δεν έμεινα ασυγκίνητοι από την ανίερη πράξη του Κιθαιρώνα και τον μεταμόρφωσαν αμέσως σε βουνό όπως και τον αδερφό του. Μόνο που στον Κιθαιρώνα έστειλαν να κατοικήσουν κάποιες φοβερές θεότητες που τιμωρούσαν το κακό, τις Ερινύες ενώ αντίθετα στον Ελικώνα στείλανε τις πεντάμορφες Μούσες.
Οι Μούσες ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης και ενώ γεννήθηκαν στην Πιερία, μόνιμη κατοικία έγινε ο Ελικώνας. Δάσκαλός τους ήταν ο θεός Απόλλωνας όπου για αυτόν το λόγο ονομάστηκε και Μουσαγέτης. Μόνιμη ασχολία τους ήταν το τραγούδι και ο χορός όπου τα συνόδευαν με τον ήχο της φόρμιγγας, του αυλού και της λύρας. Έτσι δημιουργήθηκε η Τέχνη της Μουσικής όπου εξημερώνει και εξευγενίζει την ψυχή του ανθρώπου.
Αρχικά οι εννέα Μούσες λογίζονταν θεές της Μνημοσύνης, της Μουσικής, της Θρησκείας και της Τέχνης. Με τον καιρό όμως κάθε μία απόκτησε και μια ιδιότητα και προστάτευε μίαν ορισμένη Τέχνη. Έτσι η Κλειώ ήταν η Μούσα που προστάτευε την ιστορία, η Ευτέρπη προστάτευε τον αυλό, η Θάλεια τη βουκολική ποίηση και την κωμωδία, η Μελπομένη την τραγωδία, η Τερψιχόρη το χορό, η Ερατώ τον υμέναιο (γάμο), η Πολύμνια τη μιμική, η Ουρανία την αστρονομία και η Καλλιόπη το έπος και τη ρητορεία.
Το άλσος των Μουσών βρισκόταν πάνω από το σημερινό χωριό Παλιοπαναγιά κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου και εκεί πήγαιναν οι ποιητές για να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν. Πριν φτάσει κανείς εκεί θα συναντήσει στα αριστερά του δρόμου την ‘πηγή της Αγανίππης’. Κατά τους μύθους η Αγανίππη ήταν κόρη του Τερμησσού, ποταμού που κυλούσε στον Ελικώνα. Το νερό της πηγής είχε την ικανότητα να εμπνέει εκείνον που το έπινε ώστε να τον κάνει ικανό να φτιάχνει στίχους. Ο Ησίοδος είχε πιεί από το νερό αυτής της πηγής και γι’ αυτό έγινε ο πρώτος ποιητής της Ελλάδας. Εκεί υπήρχε το άγαλμα της Ευφήμης όπου λέγεται πως ήταν η παραμάνα που μεγάλωσε τις Μούσες και μέσα σε μία σπηλιά υπήρχε το άγαλμα ενός ποιητή και τραγουδιστή, του Λίνου. Ο Λίνος, γιος της Μούσας Ουρανίας και του Αμφιγάρου, κι εγγόνι του Ποσειδώνα (κατά μια εκδοχή) ήταν ένας από τους πιο παλιούς μουσικούς κι είχε διδάξει την τέχνη της Μουσικής στον Ηρακλή, στη Θήβα. Όμως ο Λίνος κάποια μέρα καυχήθηκε πως ήταν καλύτερος μουσικός από το θεό Απόλλωνα, γι’ αυτό και εκείνος τον τιμώρησε για την αυθάδεια του. Στο άλσος υπήρχαν τα αγάλματα των Μουσών, έργα φημισμένων καλλιτεχνών, όπως του Κηφισσοδότου, του Στρογγυλίωνα και του Ολυμπιοσθένη. Υπήρχαν επίσης και αγάλματα του Απόλλωνα και του Ερμή όπου μάλωναν για τη λύρα, καθώς και του τυφλού τραγουδιστή Θάμυρι και του Μηθυμναίου κιθαρωδού Αρίωνα. Επίσης υπήρχε ο ναός προς τιμήν των Μουσών όπου ονομάστηκε ‘Μουσαίο’. Φιλοξενούσε στην αρχαιότητα αγώνες και μεγάλες γιορτές τα ‘Μουσεία’. Πιο κάτω υπήρχαν πολλοί τρίποδες όπου ο παλιότερος άνηκε στον Ησίοδο και συμβόλιζε τη νίκη του σε κάποιο μουσικό αγώνα που έγινε στη Χαλκίδα. Επίσης υπήρχε και άγαλμα του Τήλεφου ο οποίος ήταν γιος του Ηρακλή και της Αυγής. Φεύγοντας από το άλσος βρίσκεται πιο κάτω η πηγή της ‘Ιπποκρήνης’, όπου σήμερα ονομάζεται από τους ντόπιους ‘Κρύο πηγάδι’. Η πηγή αυτή λένε πως δημιουργήθηκε από τις οπλές του Πήγασου που είχε δαμάσει ο Βελλερεφόντης. Σήμερα δυστυχώς δε σώζεται τίποτα απ’ όσα είπαμε για το Άλσος. Βρέθηκαν μόνο μερικά λείψανα των τειχών στο απότομο ύψωμα Πυργάκι καθώς και λείψανα του Μουσαίου και του ναού του Απόλλωνος στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας. Τις ανασκαφές της περιοχής τις έκαναν οι Γάλλοι αρχαιολόγοι Παύλος Ζαμότ και Α. ντε Ριντέρ το 1888.