Η οροσειρά της Ίδης, ο γνωστός Ψηλορείτης, είναι το φυσικό σύνορο ανάμεσα στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο και το ψηλότερο βουνό στο νησί. Τα σπήλαια που φωλιάζουν στον ορεινό όγκο θα έχουν να διηγηθούν πολλές ιστορίες από τις διάφορες περιόδους που έζησε η Κρήτη, με πρώτο το εντυπωσιακό  Ιδαίον Άντρον στο οροπέδιο της Νίδας να εξιστορεί την ανατροφή του Δία. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ρέα έκρυψε εκεί τον νεογέννητο θεό για να τον γλυτώσει από τον πατέρα του τον Κρόνο, που κατάπινε τα παιδιά του για να μην του πάρουν το θρόνο.
Ο άγριος ορεινός όγκος που, όπως αναφέρεται σε αρχαία κείμενα, κάποτε καλυπτόταν με δέντρα, έχει σήμερα μόλις λίγα δάση πρίνου όπως του Ρούβα, του Φαραγγιού Βοριζίων ενώ στις χαμηλότερες πλαγιές υπάρχουν σφένδαμοι, δρύς, κουμαριές, σχίνοι.
Από τη μοναχική κορυφή του, τον Τίμιο Σταυρό σε υψόμετρο 2456 μ. η εκπληκτική θέα, όπως αναφέρει και η μαντινάδα «Ψηλά στον Ψηλορείτη μου, μια μέρα εγώ θ' ανέβω, εκειά που ζούνε οι αετοί, την Κρήτη ν' αγναντεύω», περιλαμβάνει όλη την κεντρική μεγαλόνησο, φτάνοντας μέχρι τη Γαύδο, τη Σαντορίνη και ακόμη πιο μακριά. Η ανάβαση στο γυμνό τοπίο δεν είναι εύκολη υπόθεση εξαιτίας που μεγάλου υψομέτρου, ωστόσο υπάρχουν 4 διαδρομές που οδηγούν εκεί με πιο εύκολη αυτή από το οροπέδιο της Νίδας. Το σηματοδοτημένο μονοπάτι Ε4 θα σας οδηγήσει στην κορυφή και στο πετρόχτιστο θολωτό εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρό, που την ημέρα της εορτής του, στις 14 Σεπτεμβρίου, πιστοί από ολόκληρη την Κρήτη ανεβαίνουν για προσκύνημα.
Παρά τις δύσκολες συνθήκες του βουνού, αμέτρητα μητάτα, πετρόχτιστες καλύβες βοσκών, και μικρά και μεγάλα χωρία βρίσκονται σκαρφαλωμένα στις πλαγιές του. Το πιο γνωστό τα Ανώγεια, από όπου κατάγονται ονομαστοί κρητικοί μουσικοί που έχουν χιλιοτραγουδήσει τον περήφανο Ψηλορείτη:

«Στου Ψηλορείτη την κορφή το χιόνι δεν τελειώνει,
ώστε να λιώσει το παλιό καινούριο το πλακώνει.»

«Ο Δίας ήντονε βοσκός στ' ανωγειανό αόρι,
ήντονε και το σπίτι του μέσα στο Περαχώρι.»